หมอประจำบ้าน: โรคกลัวโรงเรียน (School Phobia)

[siritidaphon]

หมอประจำบ้าน: โรคกลัวโรงเรียน (School Phobia)

โรคกลัวโรงเรียน (School Phobia) หรือที่นิยมเรียกว่า ภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียน (School Refusal) เป็นภาวะที่เด็กมีความกังวลหรือความกลัวอย่างรุนแรงในการไปโรงเรียน ซึ่งนำไปสู่การแสดงออกที่ไม่ยอมไปโรงเรียน หรือไปแล้วก็พยายามหาวิธีกลับบ้าน มักจะมาพร้อมกับอาการทางกายและจิตใจที่เกิดขึ้นจริง แต่ไม่มีสาเหตุทางการแพทย์ที่ชัดเจน

สิ่งที่ต้องทำความเข้าใจ:

ไม่เหมือนการโดดเรียน (Truancy): ภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียน แตกต่างจากการโดดเรียน เด็กที่โดดเรียนมักจะเลือกที่จะไม่ไปโรงเรียนเพื่อไปทำกิจกรรมอื่นที่สนุกกว่า และมักจะปิดบังผู้ปกครอง แต่เด็กที่มีภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียนจะมีความวิตกกังวลหรือกลัวอย่างแท้จริง และผู้ปกครองมักจะรับทราบถึงความกังวลนั้น
สาเหตุของภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียน
สาเหตุของภาวะนี้ซับซ้อนและแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล มักเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน:


ความวิตกกังวลจากการพลัดพราก (Separation Anxiety):

เด็กกลัวการต้องแยกจากผู้ปกครองหรือคนที่รัก กลัวว่าจะมีอันตรายเกิดขึ้นกับตนเองหรือคนที่บ้านเมื่อตนเองไปโรงเรียน


ความวิตกกังวลทางสังคม (Social Anxiety / Bullying):

กลัวการปฏิสัมพันธ์กับเพื่อนหรือครู
ถูกเพื่อนแกล้ง (Bullying) หรือถูกคุกคาม
กลัวการถูกหัวเราะเยาะหรือการถูกปฏิเสธจากเพื่อน


ความวิตกกังวลด้านวิชาการ (Academic Pressure / Performance Anxiety):

กลัวความล้มเหลวในการเรียน หรือทำผลการเรียนได้ไม่ดี
กลัวการถูกตำหนิจากครูหรือผู้ปกครอง
รู้สึกว่าการบ้านหรือบทเรียนยากเกินไป ไม่สามารถตามเพื่อนได้ทัน
มีภาวะบกพร่องทางการเรียนรู้ (Learning Disability) ที่ยังไม่ได้รับการวินิจฉัย ทำให้เด็กไม่มั่นใจในตัวเอง


ความกลัวเฉพาะเจาะจง (Specific Phobias):

กลัวสิ่งใดสิ่งหนึ่งในโรงเรียน เช่น กลัวครูคนใดคนหนึ่ง, กลัวการสอบ, กลัวการนำเสนอหน้าชั้น, กลัวห้องน้ำที่โรงเรียน, กลัวการนั่งรถโรงเรียน


การเปลี่ยนแปลงในชีวิต (Life Changes / Stressors):

การย้ายบ้านหรือย้ายโรงเรียน
การมีน้องใหม่
การเจ็บป่วยของตนเองหรือคนในครอบครัว
ปัญหาความขัดแย้งในครอบครัว เช่น พ่อแม่ทะเลาะกันหรือหย่าร้าง
เหตุการณ์สะเทือนใจที่โรงเรียน เช่น เพื่อนเสียชีวิต หรือเกิดอุบัติเหตุ


การได้รับความสนใจ (Attention Seeking):

บางครั้ง เด็กอาจได้รับความสนใจมากขึ้นเมื่ออยู่บ้าน ทำให้บางคนใช้การแสดงออกถึงอาการไม่สบายเพื่อหลีกเลี่ยงการไปโรงเรียน
อาการของภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียน
อาการมักจะเริ่มขึ้นในตอนเช้าก่อนไปโรงเรียน และมักจะหายไปเมื่อรู้ว่าไม่ต้องไปโรงเรียน


อาการทางกาย (Somatic Complaints):

ปวดศีรษะ
ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน
เวียนศีรษะ
อ่อนเพลีย
อาการเหล่านี้มักไม่มีสาเหตุทางการแพทย์ที่ชัดเจน และมักจะหายไปเมื่อเด็กได้อยู่บ้าน


อาการทางอารมณ์ (Emotional Distress):

ร้องไห้อย่างรุนแรง หรือมีอาการตื่นตระหนก (Panic Attack)
อารมณ์หงุดหงิด โกรธง่าย
วิตกกังวล ซึมเศร้า หรือเศร้าสร้อย
นอนไม่หลับ หรือฝันร้าย


อาการทางพฤติกรรม (Behavioral Symptoms):

ปฏิเสธที่จะออกจากบ้าน หรือออกจากห้องนอน
เกาะติดผู้ปกครองอย่างมาก (Clingy)
ต่อต้าน ดื้อดึง
พยายามโน้มน้าว อ้อนวอน เพื่อไม่ให้ไปโรงเรียน
ทำลายข้าวของ หรือแสดงพฤติกรรมก้าวร้าวเมื่อถูกบังคับ

การวินิจฉัย
ซักประวัติอย่างละเอียด: แพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตจะซักประวัติจากผู้ปกครองและเด็กเกี่ยวกับอาการ พฤติกรรม และสถานการณ์ต่างๆ
ตรวจร่างกาย: เพื่อแยกแยะสาเหตุทางการแพทย์ที่อาจเป็นไปได้
ประเมินทางจิตวิทยา: อาจมีการใช้แบบประเมิน หรือการสัมภาษณ์เชิงลึกเพื่อประเมินระดับความวิตกกังวล ความซึมเศร้า หรือปัญหาทางจิตเวชอื่นๆ

การช่วยเหลือและการรักษา
การช่วยเหลือเด็กที่มีภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียนต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย:

การกลับไปโรงเรียนโดยเร็วที่สุด (Gradual Reintegration):

เป้าหมายหลัก: คือการช่วยให้เด็กกลับไปโรงเรียนให้เร็วที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพราะยิ่งหยุดเรียนนาน ปัญหาก็จะยิ่งรุนแรงขึ้น
วิธีดำเนินการ: อาจเริ่มจากไปโรงเรียนแค่บางชั่วโมง หรือบางวัน แล้วค่อยๆ เพิ่มเวลาขึ้นจนกลับไปเรียนได้ตามปกติ


การบำบัดทางจิตวิทยา (Psychotherapy):

การบำบัดความคิดและพฤติกรรม (Cognitive Behavioral Therapy - CBT): เป็นวิธีการที่ใช้บ่อยที่สุด โดยจะช่วยให้เด็กเรียนรู้ที่จะรับมือกับความกลัวและความวิตกกังวล ฝึกทักษะการเผชิญปัญหา และค่อยๆ เผชิญกับสถานการณ์ที่กลัว
การบำบัดด้วยการเล่น (Play Therapy): สำหรับเด็กเล็ก เพื่อช่วยให้เด็กแสดงออกถึงความรู้สึกและความกังวลผ่านการเล่น
การบำบัดในครอบครัว (Family Therapy): เพื่อช่วยให้ครอบครัวเข้าใจปัญหา และปรับบทบาทในการสนับสนุนเด็ก


บทบาทของผู้ปกครอง:

เข้าใจและเห็นอกเห็นใจ: รับฟังความรู้สึกของเด็กอย่างตั้งใจ แต่ไม่ควรตามใจจนละเลยการกลับไปโรงเรียน
สร้างความสม่ำเสมอ: กำหนดกิจวัตรประจำวันที่ชัดเจน เช่น เวลาตื่น เวลานอน และเวลาเตรียมตัวไปโรงเรียน
สื่อสารเชิงบวก: ให้กำลังใจและชมเชยเมื่อเด็กพยายามไปโรงเรียน
หลีกเลี่ยงการตำหนิหรือลงโทษ: การลงโทษอาจทำให้เด็กรู้สึกกลัวและกังวลมากขึ้น
ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ: ทำงานร่วมกับจิตแพทย์เด็ก นักจิตวิทยา และครู


ความร่วมมือกับโรงเรียน:

สื่อสารกับครู/ที่ปรึกษา: แจ้งให้โรงเรียนทราบถึงปัญหาที่เด็กกำลังเผชิญ เพื่อให้โรงเรียนสามารถให้การสนับสนุนและปรับสภาพแวดล้อมให้เหมาะสม
หามาตรการผ่อนผัน: โรงเรียนอาจผ่อนผันให้เด็กมี "Safe Place" หรือบุคคลที่สามารถปรึกษาได้เมื่อรู้สึกไม่สบายใจ
แก้ไขปัญหาการกลั่นแกล้ง: หากมีปัญหาการถูกกลั่นแกล้ง โรงเรียนต้องเข้าจัดการโดยทันที


การใช้ยา (Medication):

ในบางกรณีที่เด็กมีความวิตกกังวลหรือซึมเศร้ารุนแรง จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตอย่างมาก จิตแพทย์อาจพิจารณาให้ยาเพื่อช่วยลดอาการควบคู่ไปกับการบำบัดทางจิตวิทยา

การแก้ไขภาวะปฏิเสธการไปโรงเรียนเป็นกระบวนการที่ต้องใช้ความอดทนและความเข้าใจ การขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้เด็กสามารถกลับไปโรงเรียนได้อย่างมีความสุขและดำเนินชีวิตประจำวันได้อย่างปกติครับ